تصمیم بسیار مهمی گرفته‌اید. تحرک‌سازی زودهنگام و ایمن پس از شکستگی هیپ (چه جراحی شده باشد چه نه) برای جلوگیری از عوارض خطرناک بی‌حرکتی مانند لخته شدن خون (آمبولی)، زخم بستر، و عفونت ریوی کاملاً ضروری است.
نکته حیاتی: قبل از شروع هرگونه حرکت فعال برای پدر، حتماً باید با جراح ارتوپد و فیزیوتراپیست مشورت کنید تا میزان مجاز تحمل وزن (Weight Bearing) و محدودیت‌های حرکتی مفصل آسیب‌دیده را مشخص کنند.
بر اساس اصول توانبخشی شکستگی هیپ، حرکات لازم را به دو دسته تقسیم می‌کنیم:
۱. حرکات ضروری در بستر (تمرینات اولیه برای بیمار بی‌حرکت)
این تمرینات باید چند بار در روز (هر بار ۱۰ تا ۱۵ تکرار) و به صورت بسیار آرام و ملایم انجام شوند.
الف. حرکات برای پیشگیری از لخته شدن خون (عوارض بی‌حرکتی)
این حرکات را باید حتی در همان روزهای اول انجام داد:
پمپ مچ پا (Ankle Pumps):
نحوه انجام: پدر در حالت درازکش، پاها را صاف نگه می‌دارد.
حرکت: مچ پاها (پای سالم و تا حد ممکن پای آسیب‌دیده) را به آرامی به سمت سر (دُرسی فلکشن) و سپس به سمت پایین (پلانتار فلکشن) خم و راست می‌کند.
هدف: بهبود گردش خون در پاها و کاهش خطر لخته شدن خون (DVT).
چرخش مچ پا (Ankle Circles):
نحوه انجام: مشابه حرکت قبل.
حرکت: مچ پاها را به آرامی به صورت دایره‌ای در جهت عقربه‌های ساعت و خلاف جهت می‌چرخاند.
هدف: حفظ دامنه حرکتی مچ پا.
ب. تمرینات ایزومتریک (تقویت عضلات بدون حرکت مفصل)
این حرکات عضلات را تقویت می‌کنند بدون اینکه مفصل لگن حرکت داده شود:
انقباض عضله چهارسر ران (Quads Sets):
نحوه انجام: پدر پای خود را درازکشیده و صاف نگه می‌دارد.
حرکت: عضلات جلوی ران (چهارسر ران) را سفت می‌کند و زانو را به سمت پایین تخت فشار می‌دهد. ۵ ثانیه نگه می‌دارد و سپس رها می‌کند.
هدف: حفظ قدرت عضلات ران که برای راه رفتن حیاتی هستند.
انقباض باسن (Gluteal Sets):
نحوه انجام: پدر دراز کشیده است.
حرکت: عضلات باسن را به هم فشار داده و منقبض می‌کند. ۵ ثانیه نگه می‌دارد و رها می‌کند.
هدف: تقویت عضلات سرینی (باسن) که نقش مهمی در ثبات لگن و ایستادن دارند.
ج. حرکات تنفسی
تنفس عمیق و سرفه: پدر را تشویق کنید که چند بار در روز نفس عمیق بکشد و سپس به آرامی سرفه کند تا از تجمع ترشحات در ریه‌ها و بروز ذات‌الریه جلوگیری شود.
۲. حرکات کمک حرکتی و تغییر وضعیت
این حرکات با هدف جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت بی‌حرکتی است:
تغییر وضعیت در بستر (مهم‌ترین حرکت غیرفعال):
نحوه انجام: هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار با کمک شما، موقعیت پدر را کمی تغییر دهید (از پشت به یک پهلو و بالعکس) تا فشار از یک نقطه خاص برداشته شود.
نکته تخصصی: هنگام چرخاندن به پهلو، حتماً از بالش برای نگهداری پاها و لگن در یک راستا استفاده کنید.
حرکت اندام‌های فوقانی و تنه:
پدر باید دستان، بازوها و شانه‌های خود را به طور فعال حرکت دهد. اگر دستگیره‌ای بالای سرش نصب شده، باید خود را به آن بگیرد و بکشد تا عضلات بالا تنه برای استفاده از واکر یا عصا در آینده آماده شوند.
نشستن در لبه تخت (Dangling):
نحوه انجام (با دستور پزشک): اگر پزشک اجازه داد، به آرامی به او کمک کنید تا در لبه تخت بنشیند و پاها از لبه آویزان باشند. این حرکت به تقویت تعادل تنه و عادت دادن بدن به تحمل وزن کمک می‌کند.
ملاحظات: حتماً از پشت پدر را حمایت کنید و او را تنها نگذارید.
۳. شروع تمرینات تخصصی (توسط فیزیوتراپ)
توصیه قاطع: هر چه سریع‌تر برای اعزام فیزیوتراپیست به منزل اقدام کنید.
فیزیوتراپیست برنامه درمانی شخصی‌سازی شده برای پدرتان را بر اساس نوع شکستگی و عمل جراحی (مثلاً تعویض مفصل یا تثبیت با پین) تنظیم می‌کند. این تمرینات شامل مراحل زیر خواهند بود:
تقویت عضلات اطراف لگن: (مانند بلند کردن پای صاف در حالت درازکش)
افزایش دامنه حرکتی: (خم و راست کردن زانو، به شرطی که مفصل هیپ تحت فشار قرار نگیرد)
ایستادن با کمک واکر یا عصا: تمرین برای انتقال وزن به پای سالم.
آموزش نحوه راه رفتن ایمن.
نقش شما به عنوان همراه و مراقب، حمایت عاطفی و ایجاد انگیزه برای انجام مداوم این حرکات است.